Toen The Sopranos op 10 januari 1999 in première ging, zag de wereld er heel anders uit. Gangsters waren meedogenloze, stoere kerels met een zwart hart. Ja, ze hadden vaak een markant litteken of een ooglapje. Maar op twijfels, gebreken of een depressie konden we ze niet betrappen. Laat staan dat ze ook nog eens likeable waren.
Maar boss Tony Soprano uit New Jersey ging in therapie bij dr. Melfi en de rest is geschiedenis. De laatste aflevering van The Sopranos was op 10 juni 2007 op tv en het maffia-familiedrama heeft sindsdien een enorme invloed gehad op zo’n beetje alles wat er op volgde. Zo leunt de Netflix-hitserie Breaking Bad zwaar op de creativiteit die David Chase ons schonk.
Chase creëerde – nu 25 jaar geleden voor het eerst – personages die door de serie heen evolueerden en bood een verfrissende blik op het leven van een geharde crimineel in de moderne maatschappij. En laten we ook het uitstekende werk van wijlen James Gandolfini en zijn medeacteurs en -actrices niet onderschatten.
Schrijflessen van The Sopranos
Ik weet het, het is bijna niet te geloven, maar de afgelopen weken en maanden zag ik de gehele serie dus voor het eerst. Had ik veel eerder moeten doen, want alle verhalen die ik erover hoorde zijn niet overdreven. Dit is misschien wel de beste televisieserie ooit gemaakt.
En je kunt ‘m nog steeds bekijken als je een abonnement hebt op HBO Max. Ik zou zelfs willen zeggen: als er één reden is voor een abonnement op die streamingdienst, dan is het wel deze serie.
Hier zijn 10 korte schrijflessen die je uit het kijken naar The Sopranos zou kunnen halen. Waarschuwing: spoilers. Niet verder lezen als je de serie nog voor de eerste keer moet kijken!
1. Complexe personages zijn boeiender
Voorbeeld: Tony Soprano is een brute maffiabaas die tegelijkertijd worstelt met angstaanvallen en depressies, wat hem zowel intimiderend als kwetsbaar maakt.
Ja, natuurlijk wist ik dit als schrijver al. Gebruik nooit personages van bordkarton. Maar het is toch een goede les om steeds weer in je oren te knopen. Maak zowel de held als de slechterik een beetje goed en een beetje slecht.
In mijn boeken Gezworen vrienden en Geen weg terug voer ik ook antihelden op. Vrij Nederland schreef toen in een recensie: ‘Hendriks slaagt erin zowel gevoelens van sympathie als van walging voor zijn hoofdpersoon op te roepen. Dat is knap.’
2. Gebruik van symboliek
Voorbeeld: de eendjes in Tony’s zwembad symboliseren zijn angst voor het verlies van zijn familie en controle over zijn leven.
In de pilotaflevering van de serie zien we hoe Tony eendjes in zijn zwembad voert en hier emotioneel van wordt. Het is raar, maar deze korte scène is van het grootste belang voor de rest van de serie door de enorme symboliek die ervan uitgaat.
Pro-tip: verwerk symboliek die resoneert met je verhaal. Zoals Tony’s eendjes stonden voor de breekbaarheid van zijn familie en zijn eigen leven.
3. Langzame ontwikkeling van personages
Voorbeeld: Christopher Moltisanti’s ontwikkeling van ambitieuze jonge gangster tot gewelddadige verslaafde worstelend met zijn loyaliteiten en ambities, verloopt heel geleidelijk en organisch.
En dat is slechts één voorbeeld. De personages in The Sopranos maken vrijwel allemaal een ontwikkeling gedurende de afleveringen en seizoenen door. Het mooie is ook dat je daar in een langlopende serie de tijd voor kunt nemen. Het maakt een fictief verhaal meer als het echte leven.
Laat je personages in een korter of langer verhaal een ontwikkeling doormaken, beïnvloed door gebeurtenissen en interacties, zoals Walter White in Breaking Bad, die van een goeiige scheikundeleraar en familieman in een meedogenloze crimineel verandert.
4. Grijze gebieden
Voorbeeld: Tony Soprano geeft oprecht om zijn familie en hij is ook succesvol in de afvalverwerking en andere zakelijke investeringen, die als façade dienen voor zijn illegale activiteiten.
Zeker, Tony Soprano is een keiharde crimineel. Maar hij is ook een familieman en een ‘zakenman’, zoals hij zichzelf graag noemt. Het schrijfwerk van The Sopranos is nooit zwart-wit.
Wat je daarvan kunt leren? Verken in je schrijfwerk de nuances van illegale activiteiten, zoals de effecten van cocaïnehandel op de party scene in een Rotterdamse wijk of het vele geld dat er in de connectie met de bovenwereld wordt verdiend.
5. Couleur locale
Voorbeeld: de serie zit vol met Italo-Amerikaanse cultuur, zoals de traditionele Italiaanse gerechten, het gebruik van Italiaanse woorden en zinnen en James Gandolfini heeft zich zelfs speciaal voor de serie een accent uit Newark aangeleerd.
Over kleur gesproken. Het gevoel van authenticiteit komt door al deze details goed uit de verf. Natuurlijk staan deze details niet op de voorgrond, maar ze zijn zo nadrukkelijk in de serie verwerkt, dat ze er een kleurrijk sausje aan geven.
Verwerk lokale elementen zoals dialecten, tradities en landschappen, zoals de charme van een Vlaams dorp of de dynamiek van een Amsterdamse volksbuurt, inclusief de taal die daarbij hoort.
6. Realistische dialogen
Voorbeeld: de gesprekken tussen Tony en zijn psychiater dr. Melfi zijn diepgaand en geloofwaardig. Er is volop ruimte voor emotie, onafgemaakte zinnen en non-verbale communicatie.
Om het realisme te benadrukken had David Chase een strikte regel: geen camerabewegingen in de scènes waarbij Tony met dr. Melfi spreekt.
Als schrijver is het nog niet zo makkelijk om je dialogen zowel interessant als realistisch te maken. Schrijf dialogen die authentiek klinken voor de Nederlandse of Vlaamse cultuur, met realistische taal en interacties.
Als je écht spreektaal gaat gebruiken, met veel zinnen die niet landen, niet afgemaakt worden of anderszins verloren gaan, is het weer niet om aan te zien/horen/lezen.
7. Morele kwesties
Voorbeeld: Carmela Soprano blijft bij Tony ondanks zijn ontrouw en criminele activiteiten, wat haar karakter zowel sympathiek als medeplichtig maakt.
De morele ambiguïteit is heel sterk verweven in de serie. Dat is ook wat de personages zo complex maakt en ze in conflict brengt met zichzelf en andere personages.
Schrijf verhalen waarin personages morele keuzes moeten maken , zoals een journalist die moet kiezen tussen de waarheid en zijn eigen carrière (zoals in mijn verhaal Geen weg terug).
8. Keuzes van personages en hun gevolgen
Voorbeeld: de moord op Ralphie Cifaretto heeft grote gevolgen voor Tony’s morele kompas en leidt tot spanningen binnen zijn crew.
Het lijkt er in eerste instantie op dat Tony een van zijn capo’s genaamd Ralphie vermoordt omdat hij Tony’s favoriete renpaard in een brand heeft laten omkomen. Maar David Chase heeft vele jaren later in een podcast toegegeven dat de dood van Tracee (een van Tony’s strippers die door toedoen van Ralphie stierf) de werkelijke reden was.
Als je de serie niet hebt gezien, zegt dit je niets. Feit is dat Tony en andere personages op cruciale momenten een keuze maken en daar dan de gevolgen van moeten dragen.
Elke actie van een personage heeft consequenties, zowel grote als kleine. Schrijvers moeten weten hoe beslissingen van personages invloed hebben op hun leven en hun omgeving, zoals de impact van een mislukte deal of een verbroken relatie.
Een verhaal dan zich ontvouwt door toedoen van de personages zelf is altijd veel sterker dan wanneer personages alleen maar reageren op gebeurtenissen van buitenaf.
9. De familiedynamiek
Voorbeeld: de gespannen relatie tussen Tony en zijn moeder Livia, die een belangrijke rol speelt in Tony’s psychische problemen en morele keuzes. Net als de zorgen die Carmela en Tony hebben over hun kinderen AJ en Meadow.
De familiebanden in The Sopranos zijn complex en staan centraal in het verhaal. Conflicten in de familie bieden mooie aanknopingspunten om spanning in een verhaal te bewerkstelligen. Schrijf je zelf? Knoop dit dan in je oren.
10. Spanning en onverwachte wendingen
Voorbeeld: de onverwachte dood van de geliefde Adriana La Cerva, vermoord door Silvio Dante op bevel van Tony, schokt de kijkers en zet de dynamiek binnen de Soprano-familie op z’n kop.
De serie staat er min of meer om bekend dat schijnbaar belangrijke personages van het een op het andere moment het leven verliezen, wat kijkers aan de buis gekluisterd houdt.
Houd je lezers geboeid met onverwachte gebeurtenissen en cliffhangers, zoals een plotse dood van een geliefd personage of een onvoorziene persoonlijke crisis. En wees niet bang om een mysterie of wat in stand te houden, ook nadat het verhaal is afgelopen.
Conclusie: wat je kunt leren van Tony Soprano
Het zal duidelijk zal: The Sopranos is een masterclass in scriptschrijven. En alleen daarom (nog eens) een kijkbeurt waard.
Ik heb er slechts een paar voorbeelden uitgelicht, maar daaraan kun je al zien hoe The Sopranos rijke, gelaagde verhalen en personages creëert die de kijkers aflevering na aflevering blijven boeien en verrassen. Ook 25 jaar na dato nog.
Deze elementen kun je stuk voor stuk naar je eigen schrijven vertalen om diepere en meer authentieke verhalen te schrijven.
Beeld boven: HBO Max.